5. Sound
Bij ieder instrument zal de gewenste klank uiteindelijk een bepalend aankoopcriterium zijn. Voor digitale piano’s geldt, dat er doorgaans een directe samenhang bestaat tussen de (geluids)kwaliteit en de prijs. Dat gezegd hebbende, kennen de goedkoopste modellen tegenwoordig al een dusdaning goede sound, dat ze voor vele hobbyisten en beginners ruimschoots acceptabel zijn.
Pianosounds
Een van de belangrijkste criteria voor de aankoop van een digitale piano is de klank van de pianogeluiden. Verschillende fabrikanten hanteren verschillende methodes om die klank zo realistisch mogelijk te genereren.
Sampling – De meestgebruikte methode is sampling. Hierbij wordt een echte piano noot voor noot opgenomen, zodat men van elke toon een aparte opname (of sample) heeft. De digitale piano speelt vervolgens bij het indrukken van een toets de juiste sample af, zodat de klank van de piano wordt weergegeven. Hoewel men op deze manier een realistische vertegenwoordiging krijgt van het oorspronkelijke geluid, zijn er een aantal zaken moeilijk te vatten in één sample. Ten eerste klinkt piano natuurlijk anders wanneer deze harder, of juist zachter bespeeld wordt. In werkelijkheid verandert die klank traploos van zacht naar hard, maar met sampling kan dat slechts beperkt worden gesimuleerd. De simpelste digitale piano’s hebben vaak maar 3 dynamische lagen (zacht, middelhard, hard). Afhankelijk van hoe hard de noten worden gespeeld, wordt één van die 3 samples afgespeeld. Complexere modellen hebben meer lagen (bijvoorbeeld 8) en worden soms zelfs voorzien van allerlei modulatietechnieken, om de overgang tussen de verschillende lagen te versoepelen (zie physical modelling). Naast de klank van de daadwerkelijke gespeelde noten, zijn er bij een echte piano nog veel meer geluiden te horen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het mechaniek van het pedal (pedal noise), resonantie van overige, niet gespeelde snaren (string resonance) en boventonen. De betere digitale piano’s zijn zodanig geprogrammeerd dat die bijklanken ook worden weergegeven.
Physical modelling – Elk geluid kan worden weergegeven al een golfvorm, zo ook het geluid van een piano. Een golfvorm kan wiskundig worden beschreven, denk bijvoorbeeld aan een simpele sinus. Met physical modelling wordt van dit gegeven gebruik gemaakt. In plaats van een sample op te nemen van een echte piano, worden de geluidsgolven zo goed mogelijk benaderd als wiskundige formule. Een digitale piano is in feite niets anders dan een computer, die deze wiskundige opdrachten kan uitvoeren.
Het grote voordeel van deze methode is flexibiliteit. Een sample is in principe onveranderlijk, maar de ‘formule’ van een klank kan gemakkelijk worden aangepast. Dit biedt de mogelijkheid om drastische aanpassingen te doen aan de klank. Er kan bijvoorbeeld een ander materiaal voor de snaren worden gesimuleerd, zoals zilver, of nylon. Of de hamers worden harder, danwel zachter. De mogelijkheden zijn in principe eindeloos.
Maar ondanks dat de mogelijkheden in theorie eindeloos zijn, is het tot noch toe onmogelijk gebleken om de fijne nuances van een ‘echte’ piano 100% te simuleren. Sommigen komen heel dichtbij (bijv. Roland V-Piano), maar er blijft altijd een verschil hoorbaar. Daarom gebruiken sommige fabrikanten een combinatie van physical modelling met samples (bijv. Clavia Nord).
Overige sounds
Naast hoogwaardige pianogeluiden vindt men op digitale piano’s vaak ook vele overige geluiden. Denk daarbij aan bijvoorbeeld elektrische piano’s, orgels, strijkers en diverse syntesizerklanken. De meeste van deze klanken worden met sampling gegenereerd, hoewel sommige (duurdere) piano’s aparte synth-engines gebruiken om de synthesizer-geluiden te produceren.
Effecten
Vele digitale piano’s zijn voorzien van geïntegreerde elektronische effecten. Denk bijvoorbeeld aan galm (reverb), echo (delay), chorus, compressie en EQ. Voor de orgelklanken is bij sommige modellen een virtuele leslie-emulator aanwezig. Hoewel deze effecten veel mogelijkheden bieden, is het goed om er rekening mee te houden, dat de kwaliteit van de oorspronkelijke klank uiteindelijk het belangrijkste is. Professionele musici maken vaak gebruik van externe effectenprocessors, die doorgaans van betere kwaliteit zijn dan wat de piano ingebouwd heeft.
Polyfonie beschrijft het maximale aantal klanken die een digitale piano kan weergeven. Digitale instrumenten worden –net als computers- gelimiteerd door de rekencapaciteit van de processor en het aanwezige geheugen. Hoe meer klanken tegelijk moeten worden weergegeven, des te meer rekenkracht er nodig is. In de specificaties van een digitale piano ziet men vaak een polyfonie-opgaaf van 32, 64, 128 of 256 stemmen. In eerste instantie lijkt dat wat overdreven –een mens heeft immers maar 10 vingers- maar schijn bedriegt! Veel piano’s gebruiken stereo-samples, waardoor elke gespeelde noot 2 stemmen van de polyfonie vereist. Op het moment dat u het sustainpedaal ingetrapt houdt en meerdere noten speelt, stapelen de stemmen zich in rap tempo op. Daarbij worden ook nog stemmen gebruikt voor bijgeluiden zoals het pedaalmechaniek, of ‘release samples’- de geluiden die klinken wanneer men een toets los laat. Piano’s met een hogere polyfonie kunnen meer van dit soort klanken tegelijk weergeven, wat een hoger realisme tot gevolg heeft.
Polyfonie beschrijft het maximale aantal klanken die een digitale piano kan weergeven. Digitale instrumenten worden –net als computers- gelimiteerd door de rekencapaciteit van de processor en het aanwezige geheugen. Hoe meer klanken tegelijk moeten worden weergegeven, des te meer rekenkracht er nodig is. In de specificaties van een digitale piano ziet men vaak een polyfonie-opgaaf van 32, 64, 128 of 256 stemmen. In eerste instantie lijkt dat wat overdreven –een mens heeft immers maar 10 vingers- maar schijn bedriegt! Veel piano’s gebruiken stereo-samples, waardoor elke gespeelde noot 2 stemmen van de polyfonie vereist. Op het moment dat u het sustainpedaal ingetrapt houdt en meerdere noten speelt, stapelen de stemmen zich in rap tempo op. Daarbij worden ook nog stemmen gebruikt voor bijgeluiden zoals het pedaalmechaniek, of ‘release samples’- de geluiden die klinken wanneer men een toets los laat. Piano’s met een hogere polyfonie kunnen meer van dit soort klanken tegelijk weergeven, wat een hoger realisme tot gevolg heeft.
MIDI (Musical Instrument Digital Interface) is een data-overdrachtsprotocol, waarmee digitale informatie over toonhoogte, toonlengte, aanslagvolume, klanktype etc. kan worden overgedragen tussen instrumenten en/of een computer. Meer informatie hierover vindt u in de online raadgever over keyboards. Vele digitale piano's beschikken over MIDI aansluitingen, doorgaans een in- en uitgang die respectievelijk als 'MIDI in' en 'MIDI out' gekenmerkt worden. Daarmee kunt u andere toetseninstrumenten aansluiten, of een computer met sequencersoftware. Ook muzieknotatieprogramma's ondersteunen het MIDI-protocol. Soms wordt MIDI zelfs gebruikt om geluiden te downloaden, zeker als een instrument niet van een USB-aansluiting is voorzien.
Wanneer u een digitale piano uitzoekt, is het goed om erop te letten dat alle knoppen, schuiven en andere besturingselementen makkelijk te bereiken zijn tijdens het spelen. Kunt u bijvoorbeeld makkelijk de geluiden wisselen? Zijn er directe knoppen om effecten te bedienen, of zitten die functies achter een ingewikkelde menustructuur verstopt? Een Elektronische piano is in feite een computer, ontworpen door hardware en software engineers. Helaas vergeten die nog wel eens, dat de gemiddelde muzikant liever niet de hele dag zit te programeren. Let er dus in elk geval op, dat het gene wat u wilt doen met uw instrument, goed en gemakkelijk gaat tijdens het spelen!
Een arranger maakt het mogelijk om u tijdens uw spel te laten begeleiden door meerdere instrumenten. Deze functie vindt men voornamelijk op keyboards, maar komt ook op sommige digitale piano's voor. Hiermee kan men met een simple druk op een knop een gehele band, of geheel orkest imiteren, in diverse ritmes en stijlen naar keuze.
